साइबर-एरा च डोगरी : चनौतियां ते अवसर (मौके)

0
3923
Microsoft Dogri Support

सार: प्रस्तुत लेख दा उद्देश्य साइबर-एरा च डोगरी गी दरपेश चनौतियें ते उपलब्ध मौकें दी नशानदेई करना ऐ । इस लेख च संक्षिप्त नेही भूमिका दे बाद चनौतियें ते उपलब्ध मौकें दी नशानदेई करने दा प्रयास कीता गेदा ऐ ते अंत च प्रस्तुत चर्चा शा हासल निश्कर्श ते अपने आसेआ सुझाऽ देने दी कोशश कीती गेदी ऐ ।

मनुक्खी समाज, सभ्यता ते संस्कृति दे इतिहास च केईं  दौर आए न, जिंʼदी बंड केइयें नांएं कन्नै कीती जंदी ऐ ,जिʼयां  आदि काल, मध्य काल ते आधुनिक काल । जेकर आदि काल पत्थर-युग हा तां आधुनिक काल साइबर-एरा यानि साइबर युग ऐ । ‘साइबर-एरा’ अंग्रेज़ी भाशा दा इक संयुक्त शब्द ऐ जिसदा पैह्‌ला शब्द ‘साइबर’ ‘साइबरर्नेटिक्स’ थमां लैता गेदा ऐ । ‘साइबरर्नेटिक्स’ संचार ते नियंत्रण दियें प्रक्रियाएं कन्नै सरबंधत विज्ञान ऐ । ‘साइबर-एरा’ संयुक्त शब्द च ‘साइबर’ एरा यानि युग दा विशेशन ऐ ,जेह्‌ड़ा अपने विशेश्य दी व्यापकता गी परिभाशत करदा ऐ  । इʼयां ‘साइबर-एरा’ संयुक्त शब्द थमां अभिप्राय ऐ जे नेहा युग जिस च  कंप्यूटर जां कंप्यूटर नैट्टवर्क च कुसै इलैक्ट्रानिक माध्यम राहें ऑन-लाइन संचार कीता जंदा ऐ । सूचना-टैक्नालोजी बक्ख-बक्ख सूचनाएं गी इक व्यवस्थित रूप च कठेरने, विश्लेशत , स्टोर ते सांझा करने दा तंत्र ऐ । इस परिभाशा दे लक्षणें मताबक अजकणे दौर दा ‘साइबर-युग ’ नांऽ बड़ा सटीक ऐ की जे  संचार-साधनें इंटरनैट्ट राहें जानकारी ते ज्ञान दा समूलचा भंडार इक क्लिक कन्नै, चुटकी बजदे गै जिन्न हाजर होने साहीं ,तुर्त सामनै उपलब्ध होई जंदा ऐ । इʼयां अज्ज संचार-क्रांति दे दौर च माह्‌नू नै सूचना ते जानकारी तगर मुक्त रूप कन्नै जेह्‌ड़ी पुज्ज हासल कीती ऐ ,ओह् इक्कै मशीन यानि कंप्यूटर सिस्टम राहें मुमकन होई ऐ । संचार-क्रांति दे पिच्छें पूरी दुनिया च कीते जा करदे टैक्नालोजी दे विकास दी लम्मी परंपरा ऐ । ते मजूदा दौर साइबर-युग दी शुरूआत दा दौर ऐ । जिʼयां धरती दी सतह दरेआ दी समर्था मताबक रवान्नी  गी प्रभावत करदी ऐ इʼयां गै युग दियां परिस्थितियां,चेचगियां ते खासियतां बी समाज ते भाशा गी प्रभावत करदियां न । युग दियें प्रवृत्तियें दे फलसरूप समाज, भाशा वगैरा दी समर्था मताबक इंʼदी दिशा, रफ्तार ते व्यापकता च तब्दीलियां औनियां लाज़मी न की जे समें दे परवाह् च पिछड़े परतोने दी कोई गुंजैश नेईं होंदी ।  दिनो-दिन बधदे-मठोंदे  टैक्नालोजी दे रूप-सरूप, इस दियें प्रवृत्तियें ते उपयोगिता दी द्रिश्टी कन्नै इस च बड़े मते बाद्धे-विकास ते मौकें दी संभावना ऐ  ,जिस च  अपने सरवाइवल आस्तै हर समाज ते भाशा गी टैक्नालोजी दी  गैं कन्नै गैं मलाइयै चलना  समें दी मंग ऐ । कुसै बी समाज गी  अपने विकास ते सग्गोसारी आस्तै सूचनाएं दे व्यवस्थत तंत्र दी बड़ी जरूरत होंदी ऐ । सूचना टैक्नालोजी दे सर्वव्यापी रूप गी दिखदे होई कोई बी समाज इसदी उपेक्षा नेईं करी सकदा ते डोगरा समाज बी कोई अपवाद नेईं  । पर जिʼयां हर नमीं चीजा बारै शुरू-शुरू च पूरी जानकारी नेईं होने कारण उसदी उपयोगिता,उसदी कम्म-पद्धति बारै किश भ्रांतियां होंदियां न , इ ʼयै नेही गै स्थिति ‘साइबर-युग’ बारै बी ऐ, जिस उप्पर भाशाई हल्कें च विचार-विमर्श होआ करदे न । प्रस्तुत लेख बी इस्सै दिशा च इक प्रयास ऐ । इस लेख दा उद्देश्य साइबर युग च  डोगरी भाशा गी अपने सरवाइवल लेई दरपेश चुनौतियें ते अवसरें दी नशानदेई करना ऐ ते इस संदर्भ च विशे दे क्रम दे स्हाबें पैह्‌लें चनौतियें गी परचोलेआ जा करदा ऐ ।

चनौतियां :

चुनौतियां ते मौके, एह् दोऐ इक्कै सिक्के दे दो पैह्‌लू न की जे जिसलै मौके बनदे न तां गै चनौतियां बी सामनै औंदियां न । साइबर-युग दियें परिस्थितियें,चेचगियें ते खासियतें मूजब जित्थै प्रादेशिक भाशाएं दे विकास आस्तै बड़े मौके उपलब्ध होए न उत्थै गै उʼनें मौकें थमां पूरा-पूरा फायदा लैना उंʼदे लेई चनौतियें शा घट्ट नेईं ऐ की जे मौकें थमां लाह् लैने आस्तै किश योग्यतां बी दरकार होंदियां न  । नेईं ते जिʼयां मौकें बगैर योग्यता झूरदी ऐ, इʼयां गै योग्यता बगैर मौके बी फोके गै सिद्ध होंदे न ।  साइबर युग च संचार-क्रांति दी बदौलत डोगरी भाशा दे बाद्धे-विकास आस्तै  मौके ते बाकी प्रादेशिक भाशाएं दे बरोबर गै हासल न पर चुनौतियां बनिस्बत बद्ध न की जे उपलब्ध मौके थमां लाह् लैने आस्तै जेह्‌ड़ियां किश योग्यतां दरकार होंदियां न,उʼनें योग्यताएं ते संसाधनें दी डोगरी च थोड़ ऐ  । एह् थोड़ां किश ते अंदरूनी न ते बाकी विशे-समग्री दे स्तर उप्पर, भाशा-टैक्नालोजी दे संसाधनें दे स्तर उप्पर ते बज़ार दे स्तर उप्पर न । अपने सरवाइवल दे महासंग्राम गित्तै डोगरी कोल 11एं साफ्टवेअर उपकरणें ते इक ऑन-लाइन डोगरी-अंग्रेज़ी-डोगरी डिक्शनरी दा गै सरमाया ऐ ते इस सरमाए दे मकाबले च चनौतियां मतियां न । डोगरी च उपलब्ध इʼनें साफ्टवेअर उपकरणें बारै संक्षिप्त जानकारी अग्गें दित्ती गेदी ऐ।

इसलेई साइबर युग च डोगरी गी जेह्‌ड़ियां चनौतियां दरपेश न ओह् सूचना-टैक्नालोजी दे कारण नेईं बल्के अपनी थोड़ें कारण न । डोगरी गी  सभनें शा बड्डी जेह्‌ड़ी चुनौती दरपेश ऐ, ओह् ऐ – साइबर पिछड़ापन ।

अक्खर ज्ञान पराने जमाने दी साक्षरता ही, जेह्‌ड़ी अज्ज समाजी ते बौद्धिक विकास आस्तै नाकाफी ऐ । जेकर अक्खर-अज्ञानता माह्‌नू ते समाज आस्तै सभनें शा बड्डी अड़चन ही तां साइबर युग च साइबर निरक्खरता ते पिछड़ापन महा-अड़चन ऐ ।

डोगरी दा बुद्धिजीवी वर्ग भाशा-टैक्नालोजी कन्नै बड़ा वाकफ नेईं ऐ ते अपने आपै गी अपडेट करने बारै बी बेपरवाह गै नज़री औंदा ऐ । इस लेई साइबर पिछड़ापन ते साइबर निरक्खरता प्रति लापरवाही आह्‌ली मानसिकता इक अंदरूनी चुनौती ऐ, जेह्‌ड़ी सारें शा बड्डी चुनौती ऐ की जे कुसै चीज़ा दे म्हत्तव गी पन्छाने बिजन उस्सी स्वीकारेआ नेईं जाई सकदा ते म्हत्तव गी पन्छानने आस्तै उसदे बारे च ज्ञान होना जरूरी ऐ । इʼयां साइबर युग च साइबर निरक्खरता ते पिछड़ापन डोगरी दे सरवाइवल आस्तै इक महा चनौती ऐ ।

      दूई मुक्ख चुनौती ऐ – भाशा दे मानकीकरण ते बर्तनी दी इकरूपता दी । साइबर युग गी जेकर मानकीकरण  दा युग बी आखेआ जाऽ तां कोई अतिश्योक्ति नेईं होग । माह्‌नू-माह्‌नू बश्कार सूचना दे संचार दौरान अन-आखे गी बी संदर्भ मताबक लाना लाइयै समझी लैता जंदा ऐ जां रलदे-मिलदे शब्द बरते जाने उप्पर बी श्रोता वक्ता दा मतलब समझी जंदा ऐ पर माह्‌नू ते मशीना यानि कंप्यूटर दे आपूं-चें संचार करने उप्पर आउटपुट यानि परता इनपुट यानि आखे गेदे शब्दें मताबक गै थ्होंदा ऐ, इस किस्मा दी संचार-प्रक्रिया च समझी लैने  दी गुंजैश नेईं होंदी । भाशा-प्रतीक ते बर्तनी दी इकरूपता होने उप्पर गै संचार मुमकन होंदा ऐ । हर शब्द दे तैऽ-शुदा अर्थ ग्रैह्‌ण करने आस्तै लिखने च इक निश्चत इक-रूपता होने कन्नै गै माह्‌नू मशीना  कन्नै इंटरैक्ट करी सकदा ऐ । डोगरी च मानकीकरण ते बर्तनी दी इकरूपता दी थोड़ डोगरी च भाशा-टैक्नालोजी दे विकास दियें कोशशें दे फलै गी दाह्‌गी करी ओड़दी ऐ , जेह्‌ड़े कुसै कम्म नेईं औंदे ।  मानकीकरण ते बर्तनी दी इकरूपता दी थोड़ा मूजब डोगरी दा डैटाबेस ते कार्पोरा ते अग्गें Morphological Analyzer, Spell-check, parsing tools ते होर भाशाई साफ्टवेअर बनाने च बड़ियां चनौतियां दरपेश न । 

भाशा दे विकास ते उसदी दिक्ख-भाल आस्तै हर रियासती सरकार दी कोई नीति होंदी ऐ । पर रियासती भाशाएं दे विकास आस्तै जम्मू-कश्मीर रियासता दियां नीतियां इस नमें दौर दियें लोड़ें गी पूरने आह्‌लियां नेईं हैन । एह् स्थिति बी डोगरी च भाशा-टैक्नालोजी दे विकास गी बल नेईं देइयै साइबर-युग च इसदे लेई केईं चनौतियां पैदा करने आह्‌ली ऐ ।

डोगरी भाशा च साहित्येत्तर विशें यानि ज्ञान-विज्ञान दा गैहरा शब्दकोश ते गैहरी चिंतन परंपरा नेईं होने कारण बी डोगरी च भाशा-टैक्नालोजी त्यार करना अपने आपै च इक चनौतीपूर्ण कम्म ऐ , जिसदी उपेक्षा बी नेईं कीती जाई सकदी ते नां गै एह् कम्म थोह्‌ड़े नेह् समें च पूरे होने दी कोई संभावना बनी सकदी ऐ ।

इंʼदे मनुक्खी-संसाधनें दी थोड़ बी डोगरी आस्तै बड़ी गंभीर चनौती ऐ । साइबर-युग च संचार-साधनें दा मुक्ख अधार टैक्नालोजी ते भाशा न  यानि कंप्यूटर ते भाशा । ते डोगरी कोल नां ते  नेह् मते कंप्यूटर ऐक्सपर्ट हैन जेह्‌ड़े डोगरी भाशा दे  बी माहिर होन ते नां गै डोगरी भाशा-विज्ञानिकें ते कंप्यूटर ऐक्सपर्टें दी कोई बड्डी टीम जां मतियां टीमां न  ।

मौके :

जित्थूं तगर ‘साइबर-युग’ च डोगरी आस्तै उपलब्ध मौकें दा सरबंध ऐ तां एह् आखना अतिश्योक्ति नेईं आखी जाई सकदी जे साइबर-युग दे भंडार च जे किश बी है ,ओह् हर उस व्यक्ति,समाज ,भाशा ते राश्ट्र आस्तै उपलब्ध ऐ ,जेह्‌ड़ा हासल करने दी समर्थ रखदा ऐ । कुसै बी चीज़ा थमां हासल मौके ते उस्सी हासल करने च दरपेश चुनौतियां जां समस्यां उस चीज़ा दे म्हत्तव ते सरबंधत प्रसंग च उसदी प्रासंगकता उप्पर निर्भर करदे न । सूचना-टैक्नालोजी दे मजूदा दौर च कंप्यूटरी संचार साधनें बिजन जीवन दी कल्पना करना इक अनहोनी गल्ल ऐ । संचार-टैक्नालोजी दी बदौलत अज्ज पूरी दुनिया च पल-पल तब्दीली आवा करदी ऐ ते इंटरनैट्ट इस परिवर्तन दी आगू ताकत ऐ । इस नमें संचारात्मक वातावरण च मनुक्ख पैह्‌लें थमां मता गतिशील ते कम्म-कुछल होई गेआ ऐ । इस गल्ला कोला कुʼन नावाकफ ऐ जे अज्ज हर माह्‌नू कोल इस सूचना टैक्नालोजी दा कोई-नां-कोई प्रॉडक्ट जरूर ऐ, जेह्‌ड़ा उसदे रोजमर्रा दे जीवन दी इक लोड़ बनी चुके दा ऐ । जेकर सूचना-टैक्नालोजी ते कंप्यूटरी संचार साधनें दी कम्म-पद्धति दी गल्ल कीती जा तां इसदे प्रमुख कम्पोनैंट न – इक उपकरण ते दूई भाशा । सूचना-टैक्नालोजी दे बरतूनियें आस्तै देश, धर्म, जाति बगैरा दा भामें कोई बंधन नेईं होऐ पर भाशा दी समस्या जरूर ऐ । कीजे कंप्यूटर, मोबाइल, इंटरनैट्ट, फैक्स बगैरा सभनें उपकरणें च मूल रूपै च अंग्रेज़ी भाशा दी गै बरतून होंदी ऐ ते भारती जनता दा लगभग 5फीसदी हिस्सा गै इस भाशा दा जानकार ऐ । भाशा मूजब कोई इस सुविधा शा वंचत नेईं रेही जाऽ, इस समस्या गी दिखदे होई भारत सरकार ने अपने बहुभाशी राश्ट्र दे हर भाशी नागरिक गी उसदी अपनी भाशा च इस भंडार दे जंदरे दी चाबी मुहैया कराने दे मकसद कन्नै केईं  प्राजैक्ट रंभे दे न ।  एह् प्रॉजैक्ट भारत दे अठमें शड्‌यूल च शामल सभनें भाशाएं आस्तै न ते डोगरी भाशा गी बी इʼनें स्कीमें च बरोबर दा हक हासल ऐ । इस स्हाबें इस साइबर-एरा ने प्रादेशिक भाशाएं दे विकास आस्तै बड़े मौके उपलब्ध कराए न । अज्जै तगर Basic software tools for Indian languages स्कीमा तैह्‌त भारती ओपन ऑफिस, ई-मेल क्लाइंट थंडरबर्ड, वैब-तपाशी यानि वैब-ब्राऊज़र फायरफाक्स, मल्टीप्रोटोकोल मैसंजर पिज़िन, कलंडर ऐपलीकेशन सनबर्ड, सफा-खाका यानि पेज ले-आउट ऐपलीकेशन सक्राइबस, विशे-समग्री प्रबंधन सिस्टम यानि कांटैंट मैनेजमैंट सिस्टम, जीऐन्नयूकैश, इंकस्केप, जुमला, लिबरे-ऑफिस वगैरा दे डोगरी सरूप , इंʼदे अपडेट ते 16700 शब्दें दी डोगरी-अंग्रेज़ी-डोगरी डिक्शनरी बी त्यार होई चुकी दी ऐ । साइबर युग च सरवाइव करने ते बाकी भाशाएं दी गैं कन्नै गैं मलाइयै चलने आस्तै प्रादेशिक भाशाएं दे विकास लेई  भारत सरकार दे मानव संसाधन मंत्रालय आसेआ होर बी केईं कार्यक्रम रंभे गेदे न ते डोगरी गी बी एह मौके उपलब्ध न , जिʼयां CIIL, मैसूर च

· New Linguistic Survey of India (NLSI)

· National Translation Service

· Linguistic Data Consortium for Indian Languages (LDC-IL)

· Development and Promotion of Minor Indian Languages

· National Testing Mission (NTM) प्रोग्राम चला करदे न ।

भारत सरकार दे इंफर्मेशन डिपार्टमैंट आसेआ प्रादेशिक भाशाएं च इंफर्मेशन प्रोसैस्सिङ उपकरण बनाने ते माह्‌नू-मशीन इंटरैक्शन गी संभव बनाने दियें तकनीकें ते बहुभाशी ज्ञान संसाधनें दे विकास दे उद्देश्य कन्नै Technology Development for Indian Languages (TDIL) रंभेआ गेदा ऐ। TDIL दियां प्रमुख गतिविधि Basic software tools for Indian languages (National Rollout Plan) दे तैह्‌त

· सभनें 22एं भारती भाशाएं  साफ्टवेअर उपकरण ते फांट रलीज़ कीते जाई चुके दे न ते उप्पर वर्णत साफ्टवेअर उपकरण ते फांटें दे डोगरी सरूप इस्सै प्रोजैक्ट तैह्‌त त्यार करोआए गेदे न । इसलै भारती भाशाएं आस्तै  भाशा-टैक्नालोजी दे नेकां प्रोग्राम चला करदे न।  इस दिशा च 26 मन्ने-परमन्ने दे अदारे ते R&D संस्थान उच्च टैक्नालोजियां ते ऐपलीकेशनां त्यार करने आस्तै रलियै कम्म करा करदे न । प्रमुख-प्रमुख प्रोजैक्टें दा ब्यौरा इस चाल्ली ऐ :

· Development of English to Indian Languages Machine Translation (MT) System: (CDAC, Pune)

· Development of English to Indian Languages Machine Translation (MT) System with Angla-Bharati Technology: (IIT Kanpur)

· Development of Indian Language to Indian LanguageMachine Translation System: (IIIT Hyderabad)

· Development of Robust Document Analysis & Recognition System for Indian Languages: (IIT Delhi)

· Development of On-line handwriting recognition system: (I.I.Sc, Bangalore)

· Development of Cross-lingual Information Access (IIT, Bombay)

· Speech Corpora/Technologies: (IIIT Chennai)

· Language Corpora (ILCI) : (JNU)

. Shallow Parser tools in Indian Languages (CALT, Hyderabad University)  

वगैरा । ते एह् सारे मौके डोगरी आस्तै बी खु ʼल्ले ऩ । इं ʼदे चा डोगरी च इसलै सिर्फ इक प्रोजैक्ट चला करदा ऐ ते इक होर तौले  गै शुरू होने दी मेद ऐ ।

पैह्‌लें भौतिक फासलें मूजब माह्‌नू-माह्‌नू दे सरबंधें च जेह्‌ड़ियां दूरियां हियां उʼनें गी साइबर युग  ने आभासी रिश्तें राहें इक मोकला विस्तार दित्ता ऐ । इस कन्नै माह्‌नू गै माह्‌नू दे नेड़ै नेईं आया सगुआं भाशाएं दी पौंह्‌च दा रेंज बी बधेआ ऐ । डोगरी भाशा गी बी एह् बरोबर दा मौका थ्होआ ऐ जे एह् अपने भाशाई खेतर दा विकास करी सकै। सूचना-टैक्नालोजी दी बदौलत ई-साहित्य राहें डोगरी लखनपुर ते पीर-पंचाल दियें हद्दें गी टप्पियै पूरे देश ते विदेश तगर अपना घेरा बधाई सकदी ऐ। स्हेई मैह्‌ने च सूचना-टैक्नालोजी  डोगरी आस्तै चनौती नेईं इक सशक्त माध्यम ऐ । इसदा स्हेई ते  रचनात्मक इस्तेमाल साहित्य दे मोकले विस्तार ते आपसी सरबंधें गी बधाने आस्तै कीता जाई सकदा ऐ । अज्ज डोगरा नमीं पीढ़ी जेह्‌ड़ी अपनी जन्म-भूमि शा दूर ऐ पर अपनी भाशा ते साहित्य गी पढ़ना चांह्‌दी , उʼनेंगी भाशा कन्नै जोड़ी रक्खने ते उंʼदे कन्नै जुड़े रौह्‌ने आस्तै एह् युग सहायक दी भूमिका नभा करदा ऐ । इʼयां सूचना-टैक्नालोजी कन्नै साहित्य दे प्रसार दा घेरा ते मोकला होंदा गै कन्नै गै साहित्य दे इलावा ज्ञान-विज्ञान दे सभनें शोबें तगर साढ़ी पौंह्‌च दा बी विस्तार होई सकदा ऐ । दुनिया भरै दियें भाशाएं च रचे जा करदे साहित्य ते साहित्यकारें तगर पुज्ज इस्सै युग च मुमकन ऐ । ते एह् अनुभव साहित्यकारें गी सग्गोसार करदे न । डोगरी दे साहित्यकार ट्विटर ते फ़ेसबुक दा स्हेई ते सकारात्मक इस्तेमाल करियै  नमीं पीढ़ी  दा इक  बड्डा पाठक वर्ग त्यार करी सकदे न । की जे नमीं पीढ़ी नां सिर्फ इस आधुनिक टैक्नालोजी दी शैल जानकार ऐ , शौकीन बी ऐ । एह् लाइब्रेरी दे बजाए साइबर कैफे कन्नै मती परचित ऐ इसलेई उंʼदे इस रुझान राहें उʼनेंगी अपनी भाशा कन्नै जोड़ेआ जाई सकदा ऐ।

सूचना-टैक्नालोजी दे स्तर उप्पर डोगरी गी रोजगारपरक भाशा बनाने दे बी बड़े मौके न । प्रकाशन ते डिजिटल मीडिया दा खेतर नौजोआनें आस्तै केईं मौके मुहैया करांदा ऐ । एह्  टैक्नालोजी स्हेई मैह्‌नें च कमजोरें दी ताकत ऐ । इसदे इस्तेमाल कन्नै कोई उब्भरदा लेखक अपना ब्लाग मुफ्त गै बनाइयै अपनी रचनाशीलता कन्नै दूर -दरेडे बैठे दे अपने दोस्तें कन्नै बी  जुड़ी सकदा ऐ ते अपनी काह्‌न्नी दी शनाखत बनाई सकदा ऐ । डोगरी च जित्थै  छपना-छापना इक औखा कम्म ऐ उत्थै वैब- पत्रिका दा प्रकाशन करियै लेखक अपनी तकनीकी दक्षता ते थोह्‌ड़ी हारे  आर्थिक संसाधनें कन्नै अपने आस्तै रोजगार बी पैदा करी सकदा ऐ ते भाशा गी सग्गोसार बी । अनुवाद ते डबिङ दे खेतर बी डोगरी च अजें अनसोधें न ।

निश्कर्श ते सुझाऽ:

साइबर-एरा च डोगरी ग दरपेश चनौतियें ते उपलब्ध मौकें बारै एह् संक्षिप्त परचोल पाने कन्नै एह्  तत्थ उब्भरदा ऐ जे जिन्नियां चुनौतियां स्वीकारने च डोगरी भाशा समर्थ होग, इसदे आस्तै मौके बी  उन्ने गै मते होङन । डोगरी दे सामनै सारें शा बड्डी चनौती ऐ इसदे अपने समर्थ होने दी ते इस्सी समर्थ करने दी जिम्मेवारी डोगरा समाज दी ऐ । भाशा ते समाज इक दुए दे पूरक होंदे न । इक दी गैरमजूदगी च दुए दे होंद दी कल्पना बी नेईं कीती जाई सकदी । इस लेई ‘साइबर-एरा’  च डोगरी गी दरपेश चनौतियां इक चाल्ली कन्नै डोगरा समाज लेई चनौतियां न । डोगरी भाशा दे सरवाइवल आस्तै मौकें दी थोड़ नेईं ऐ ,पर इ ʼनें मौकें थमां पूरा-पूरा लाह् लैने आस्तै डोगरें डोगरी गी अपने आपै च आत्म-निर्भर बनाना होग । जिसलै डोगरी समर्थवान होग तां इʼयै चुनौतियां होर  नमें माध्यम बनी जाङन । जिʼयां शौह् दरेआ अपने रस्ते दे कुप्पड़ें दे सिरें उप्पर टप्पा खाइयै टुआकियां भरदे दौड़दे अगड़े बधदे न इʼयां गै डोगरी दा बी विकास होग । साइबर-युग च डोगरी दी होंद ते इसदे हरिकाम रौह्‌ने आस्तै भाशा-टैक्नालोजी ते सूचना-तंत्र दे संसाधन अत जरूरी न ते भविक्ख च इंʼदी लोड़  होर बी बधनी ऐ । डोगरी भाशा लेई एह् संसाधन त्यार करना इक बड़ी बड्डी चनौती ऐ, जिसदे आस्तै मती तदाद च द्रिढ़ संकल्पी भाशा-विज्ञानिकें ते कंप्यूटर ऐक्सपर्टें दे इलावा हर इक डोगरे दे, ओह्‌दी अपनी समर्था मताबक, योगदान दी लोड़ ऐ । जिसलै डोगरी विशे-समग्री दे स्तर उप्पर, भाशा-टैक्नालोजी दे संसाधनें दे स्तर उप्पर ते बज़ार दे स्तर उप्पर आत्म-निर्भर होई सकग तां गै इसदा भविक्ख उज्जल होग ।  डिजिटल दुनिया दी नमीं डोगरा पीढ़ी इस्सी स्वीकार करग ते इसदी सग्गोसार परंपरा गी अगड़ा बधाई सकग ।

Previous articleमते दिनें दे मगरा
Next articleग़ज़ल
Shashi Pathania
Born in July, 1955, Prof. Shashi Pathania is an academically experienced individual with a doctorate in Dogri (Dogri Verb), serving through various positions (including H.O.D.) within the Department of Dogri (Jammu University) retired as Professor in Dogri. She started writing in Dogri in the year 1984 and has written prolifically in various genres of Dogri including short story and poetry and has been Co-guide a scholar at Ph.D. level for making Machine translation tool. She has been conferred Sahitya Akademi Translation Award for the year 2012 in Dogri.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here